9. สจฺฉิกรณียสุตฺตวณฺณนา

[189] นวเม กาเยนาติ นามกาเยนฯ สจฺฉิกรณียาติ ปจฺจกฺขํ กาตพฺพาฯ สติยาติ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติยาฯ จกฺขุนาติ ทิพฺพจกฺขุนาฯ ปญฺญายาติ ฌานปญฺญาย วิปสฺสนาปญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา, วิปสฺสนาปญฺญาย มคฺคปญฺญา, มคฺคปญฺญาย ผลปญฺญา, ผลปญฺญาย ปจฺจเวกฺขณปญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา, ปตฺตพฺพาติ อตฺโถฯ อาสวานํ ขยสงฺขาตํ ปน อรหตฺตํ ปจฺจเวกฺขณวเสน ปจฺจเวกฺขณปญฺญาย สจฺฉิกรณียํ นามาติฯ

10. อุโปสถสุตฺตวณฺณนา

[190] ทสเม ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตนฺติ ยโต ยโต อนุวิโลเกติ, ตโต ตโต ตุณฺหีภูตเมวฯ ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ปฏิปตฺติสมฺปนฺเน ภิกฺขู ปสนฺเนหิ จกฺขูหิ อนุวิโลเกตฺวา อุปฺปนฺนธมฺมปาโมชฺโช โถเมตุกามตาย อามนฺเตสิฯ อปลาปาติ ปลาปรหิตาฯ อิตรํ ตสฺเสว เววจนํฯ สุทฺธาติ นิมฺมลาฯ สาเร ปติฏฺฐิตาติ สีลาทิสาเร ปติฏฺฐิตาฯ อลนฺติ ยุตฺตํฯ โยชนคณนานีติ เอกํ โยชนํ โยชนเมว, ทสปิ โยชนานิ โยชนาเนวฯ ตโต อุทฺธํ ‘‘โยชนคณนานี’’ติ วุจฺจติฯ อิธ ปน โยชนสตมฺปิ โยชนสหสฺสมฺปิ อธิปฺเปตํฯ ปุโฏเสนาปีติ ปุโฏสํ วุจฺจติ ปาเถยฺยํ, ปาเถยฺยํ คเหตฺวาปิ อุปสงฺกมิตุํ ยุตฺตเมวาติ อตฺโถฯ ปุฏํเสนาติปิ ปาโฐฯ ตสฺสตฺโถ – ปุโฏ อํเส อสฺสาติ ปุฏํโส, เตน ปุฏํเสน, อํเสน ปาเถยฺยปุฏํ วหนฺเตนาปีติ วุตฺตํ โหติฯ

อิทานิ เอวรูเปหิ เอวรูเปหิ จ คุเณหิ สมนฺนาคตา เอตฺถ ภิกฺขู อตฺถีติ ทสฺเสตุํ สนฺติ ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ เทวปฺปตฺตาติ อุปปตฺติเทวนิพฺพตฺตกํ ทิพฺพวิหารํ ทิพฺพวิหาเรน จ อรหตฺตํ ปตฺตาฯ พฺรหฺมปฺปตฺตาติ นิทฺโทสฏฺเฐน พฺรหฺมภาวสาธกํ พฺรหฺมวิหารํ พฺรหฺมวิหาเรน จ อรหตฺตํ ปตฺตาฯ อาเนญฺชปฺปตฺตาติ อนิญฺชนภาวสาธกํ อาเนญฺชํ อาเนญฺเชน จ อรหตฺตํ ปตฺตาฯ อริยปฺปตฺตาติ ปุถุชฺชนภาวํ อติกฺกมฺม อริยภาวํ ปตฺตาฯ

เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เทวปฺปตฺโต โหตีติอาทีสุ เอวํ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌาเน ฐตฺวา จิตฺตํ วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต เทวปฺปตฺโต นาม โหติ , จตูสุ พฺรหฺมวิหาเรสุ ฐตฺวา จิตฺตํ วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต พฺรหฺมปฺปตฺโต นาม, จตูสุ อรูปชฺฌาเนสุ ฐตฺวา จิตฺตํ วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต อาเนญฺชปฺปตฺโต นามฯ อิทํ ทุกฺขนฺติอาทีหิ จตูหิ สจฺเจหิ จตฺตาโร มคฺคา ตีณิ จ ผลานิ กถิตานิฯ ตสฺมา อิมํ อริยธมฺมํ ปตฺโต ภิกฺขุ อริยปฺปตฺโต นาม โหตีติฯ

พฺราหฺมณวคฺโค จตุตฺโถฯ

(20) 5. มหาวคฺโค

1. โสตานุคตสุตฺตวณฺณนา

[191] ปญฺจมสฺส ปฐเม โสตานุคตานนฺติ ปสาทโสตํ โอทหิตฺวา ญาณโสเตน ววตฺถปิตานํฯ จตฺตาโร อานิสํสา ปาฏิกงฺขาติ จตฺตาโร คุณานิสํสา ปาฏิกงฺขิตพฺพาฯ อิทํ ปน ภควตา อตฺถุปฺปตฺติวเสน อารทฺธํฯ กตรอตฺถุปฺปตฺติวเสนาติ? ภิกฺขูนํ ธมฺมสฺสวนาย อนุปสงฺกมนอตฺถุปฺปตฺติวเสนฯ ปญฺจสตา กิร พฺราหฺมณปพฺพชิตา ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ลิงฺควจนวิภตฺติปทพฺยญฺชนาทีหิ กเถนฺโต อมฺเหหิ ญาตเมว กเถสฺสติ, อญฺญาตํ กิํ กเถสฺสตี’’ติ ธมฺมสฺสวนตฺถํ น คจฺฉนฺติฯ สตฺถา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา เต ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘กสฺมา เอวํ กโรถ, สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณาถ, สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณนฺตานญฺจ สชฺฌายนฺตานญฺจ อิเม เอตฺตกา อานิสํสา’’ติ ทสฺเสนฺโต อิมํ เทสนํ อารภิฯ

ตตฺถ ธมฺมํ ปริยาปุณาตีติ สุตฺตํ เคยฺยนฺติอาทิกํ นวงฺคํ สตฺถุสาสนภูตํ ตนฺติธมฺมํ วฬญฺเชติฯ โสตานุคตา โหนฺตีติ โสตํ อนุปฺปตฺตา อนุปวิฏฺฐา โหนฺติฯ มนสานุเปกฺขิตาติ จิตฺเตน โอโลกิตาฯ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาติ อตฺถโต จ การณโต จ ปญฺญาย สุฏฺฐุ ปฏิวิทฺธา ปจฺจกฺขํ กตาฯ มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กุรุมาโนติ นยิทํ พุทฺธวจนํ อนุสฺสรณสติยา อภาเวน วุตฺตํ, ปุถุชฺชนกาลกิริยํ ปน สนฺธาย วุตฺตํฯ ปุถุชฺชโน หิ มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กโรติ นามฯ อุปปชฺชตีติ สุทฺธสีเล ปติฏฺฐิโต เทวโลเก นิพฺพตฺตติฯ